Adamlar Derine Д°ndik |TOP|

32 60 Mahmud Kaşğari quşa ühi dcyilir, lakin bunun doğru variantı qıpçaqca olduğu kimi ügidir. Çaxmaq mənasma gələn çaha sözü isə kənçək dilindədir. Bu dil saf deyil, göz ağrısına əvəh deyirbr ki, bu da yuxarıdakı kimi saf deyildir. Bundan başqa, pauza vermək üçün sözlərin sonuna ü h hərfı əlavə olunur, песэ ki, şahini çağırmaq üçün tah-tah, dayçanı çağırmaq üçün kurrıh-kurrıh67 deyirbr. Ancaq bir şey anlatmaq üçün söybnən sözlərdə * h yoxdur. Xotən dilində bu hərf var, çünki bu dildə hind dilbrinin təsiri hiss edilir. Bu hərf kənçək dilində də var və bu dil də təmiz türk dili deyildir. Əgər t hərfi yazmaq lazımdırsa, o, türk i dh-si şəklində yazılmalı və üstünə nöqtə qoyulmalıdır. Bebcə, о 3 sad hərfi də s kimi yazılır və üstünə nöqtə əlavə edilir. С hərfləri də türkcə nöqtəli x kimi yazılır və üzərbrinə bir işarə qoylmaqla fərqləndirilir. Çünki bu hərflər yalnız эгэь dilində mövcuddur. Bunlar türk dilində yazılmaq istəndikdə, yenə köhnə qəliblərində yazılıb nöqtə və əlamətb ayırd edilir. Türk hərfbri toplu olaraq bu şəkildə yazıla bibr68: Divanü lüğat-it-türk 61 Bunları yazarkən horəkə üçiin bir lıərfi artıq cbməlisən. Kaşğardan Yuxarı Çinədək ətrafdakı bütün türk ölkələrində xaqanların, sultanların yarlıqları, məktubları binadan bəri bu yazı ib yazılır. Türk sözbrindo im ab70, işba71, üç hərəkə ib işmam72, qahnlıq, rəqiqlik, ğünnə, xayşum73, iki sakinin [sükunlunun] yanaşı gəlməsi,

Adamlar Derine Д°ndik

79 154 Mahmud Kaşğari A ğ ı: ipək qumaş. сгнс-' ağıçı = ipək qumaşları qoruyan, gözləyən adam. IJİ A w a: acımaq bildirən bir ədatdır. Ərəbin vaveyla sözü kimidir. İnsan bir şeydən acı duysa, Й awa-awa deyər. Й U w a: bir yemək adıdır. Resepti: düyünü bişirib soyuq suya qoyur, suyunu süzüb içinə şəkər qatır, boyat halda yeyirbr. Й I w a: oğuzların bir bölüyü. Jh А к ı: əliaçıq, comərd, səxavətli. Jh А к ı: ^ akı yağak = yaxşı cəviz. ISİ Ə к э: böyük bacı. Oğuzlar buna 'jl əzə deyirlər. lil Ö g э: təkindən bir dərəcə aşağı, xalq içindən çıxan sınanmış, çox təcrübəli, yaşlı və ağıllı adamlara verilən ləqəbdir. Bu ondan irəli gəlir ki, İskəndər Zülqərneyn Çinə qədər irəlilədikdə türk xaqanı onun üzərinə gənclərdən ibarət bir bölük əsgər göndərir. Xaqanın vəziri Sən Zülqərneynin üstünə gəncləri göndərdin. Onların içində sınanmış, yaşlı savaş əri bir adamın olması zəruri idi deyəndə, xaqan yaşlı, təcrübəli mənasmda ögəmi? demişdir, vəzir də bəli deyə cavab vermişdir. Xaqan da yaşlı, sınanmış bir adam göndərmişdir. Türklər Zülqərneynin avanqard hissəsinə bir gecə basqını düzəltmişlər, düşməni moğlub etmişbr. Türkbrdən biri Zülqərneynin əsgərlərindən birini qılıncla vuraraq göbəyinə qədər parçalamışdır. Ö bn adamın belindo içi qızıl dolu bir kəmər varmış. К этэг kəsilmiş, altınlar qana bulanaraq уегэ tökülmüşdür. Ertəsi gün türk əsgərləri qana bulanmış bu altınları görorək bir-birindən bu nədir? deyə soruşmuşlar. Biri altun kan deyo cavab vermişdir. Ətrafdakı böyük Divani'ı lüğat-it-türk 55 bir dağa dorlıal bıı adı qoymuşlar. Uyğur ölkəsinə yaxın olan bıı dağın olral'ında türk kriçorilori yaşayırlar. Zül- qorneyn bu geco basqmmdan sonra türk xaqanı ib sülh bağlamışdır. Л А I a: bodonindo alalıq olan adam. Aşağıdakı məsəldə də işbdil- mişdir: j cris kişi alası içtin, yılkı alası taştın=adamın alası içində, heyvanın alası çölündədir [dışındadırj. Bu, yaltaqlanaraq müxalifət və xəyanətini gizləyən adam haqqında deyilir. VI Л 1a: bir ədatdır, təbsmə! deməkdir. VIVİ ala-ala = yavaş-yavaş. Bu sözo 1ато(мьп, yəni yol işarnbrindon istifadn cdirmişlor. Bu mokımat türk mədmıiyyot tarixi iiçüıı çox rnühüm nhom iyy.ıt daşıyır.

208 4 12 Mahmud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 413 kiçik göstərmək üçün qul beb etdi, qul elə etdi deyiıiər. G et-gedə bu söz [tək halda işləndikdə] onlarm adı oldu. K ö b b rin adını bunlardan ayırm aq üçün bu sözə bir şey əlavə olunur. ü jjj T ü z ü n: yumşaq xasiyyətli, həlim adam. Bu kəlam da da iş- bnm işdir: buijj Yjj ö jjji 041b061a72